بسم الله الرحمن الرحيم
در جلسه پيش درباره آيه : « اليوم اكملت لكم دينكم و اتممت عليكم‏
نعمتی و رضيت لكم الاسلام دينا »( 1 ) بحث كرديم و عرض كرديم كه قرائن‏
داخلی آيه و هم شواهد خارجی يعنی اخباری كه از طرق شيعه و سنی در شأن‏
نزول اين آيه وارد شده است نشان می‏دهد كه اين آيه درباره موضوع غدير خم‏
بوده است . چون بحث ما در آيات قرآن در اين زمينه است يعنی آياتی كه‏
شيعه در اين باب استدلال می‏كنند ، دو سه آيه ديگر را نيز كه مورد استدلال‏
علمای شيعه هست عرض می‏كنيم برای اينكه درست روشن بشود كه سبك استدلال‏
چيست .
يكی از اين آيات ، آيه ديگری است از سوره مائده و تقريبا شصت آيه‏
بعد از اين آيه . آن آيه اينست : « يا ايها الرسول بلغ ما انزل اليك من‏
ربك و ان لم تفعل فما بلغت رسالته و الله يعصمك من الناس »( 2 ) .
پاورقی :
1 - سوره مائده آيه . 3
2 - سوره مائده آيه . 67

لازم است مقدمه‏ای را عرض بكنم تا مفاد اين آيه را توضيح بدهم . اين‏
مقدمه كمكی هم به مطلبی كه در آيه پيش گفتيم می‏كند .

وضع خاص آياتی كه درباره اهل بيت است

مطلبی كه واقعا رمز مانند است اينست كه به طور كلی در قرآن آياتی كه‏

در مورد اهل بيت پيغمبر است و مخصوصا آياتی كه لااقل از نظر ما شيعيان‏

در مورد اميرالمؤمنين است ، يك وضع خاصی دارد و آن اينكه در عين اينكه‏

دلائل و قرائن بر مطلب در خود آيه وجود دارد ولی گويی يك كوششی هست كه‏

اين مطلب در لابلای مطالب ديگر يا در ضمن مطلب ديگری گفته شود و از آن‏

گذشته شود . اين جهت را آقای محمد تقی شريعتی در كتاب خلافت و ولايت در

ابتدای بحثشان نسبتا خوب بيان كرده‏اند . البته ديگران هم اين مطلب را

گفته‏اند ولی در فارسی شايد اول بار بيانی باشد كه ايشان ذكر كرده‏اند .

رمز مطلب چيست ؟ ضمن پاسخ اين سؤال جواب كسانی هم كه می‏گويند اگر خدا

می‏خواست كه [ جانشينی پيغمبر ( ص " بر علی ( ع ) تنصيص بشود چرا

اسمش در قرآن به صورت صريح نيست ، داده می‏شود .

آيه تطهير

مثلا آيه‏ای داريم به نام آيه تطهير : « انما يريد الله ليذهب عنكم‏
الرجس اهل البيت و يطهركم تطهيرا »( 1 ) اگر ما باشيم و همين آيه و
همين قسمت ، می‏گوئيم مفاد خيلی آشكاری دارد : خدا چنين اراده كرده است‏
و می‏كند كه از شما اهل البيت پليدی را زايل كند ،
پاورقی :
1 - سوره احزاب آيه . 33

پاك و منزهتان بدارد « يطهركم تطهيرا » شما را به نوع خاصی تطهيرا و
پاكيزه كند . تطهيری كه خدا ذكر می‏كند معلوم است كه تطهير عرفی و طبی‏
نيست كه نظر به اين باشد كه بيماريها را از شما زايل می‏كند ، ميكروبها
را از بدن شما بيرون می‏كند . نمی‏خواهم بگويم اين ، مصداق تطهير نيست ،
ولی مسلم تطهيری كه اين آيه بيان می‏كند ، در درجه اول از آن چيزهايی است‏
كه خود قرآن آنها را رجس می‏داند . رجس و رجز و اينجور چيزها در قرآن‏
يعنی هر چه كه قرآن از آن نهی می‏كند ، هر چه كه گناه شمرده می‏شود می‏خواهد
گناه اعتقادی باشد يا گناه اخلاقی و يا گناه عملی . اينها رجس و پليدی‏
است . اينست كه می‏گويند مفاد اين آيه ، عصمت اهل بيت يعنی منزه بودن‏
است آنها از هر نوع آلودگی است .
فرض كنيد ما نه شيعه هستيم و نه سنی ، يك مستشرق مسيحی هستيم كه از
دنيای مسيحيت آمده‏ايم و می‏خواهيم ببينيم كتاب مسلمين چه می‏خواهد بگويد
. اين جمله را در قرآن می‏بينيم بعد می‏رويم سراغ تاريخ و سنت و حديث‏
مسلمين . می‏بينيم نه تنها آن فرقه‏ای كه شيعه ناميده می‏شوند و طرفدار اهل‏
بيت هستند بلكه آن فرقه‏ای هم كه طرفداری بالخصوصی از اهل بيت ندارند ،
در معتبرترين كتابهايشان هنگام بيان شأن نزول آيه ، آن را در وصف اهل‏
بيت پيغمبر دانسته‏اند و در آن جريانی كه می‏گويند آيه در طی آن نازل شد ،
علی ( ع ) هست و حضرت زهرا و حضرت امام حسن و حضرت امام حسين و خود
رسول اكرم . و در احاديث اهل تسنن است كه وقتی اين آيه نازل شد ، ام‏
سلمه ( 1 ) كه يكی از
پاورقی :
1 - او زنی است كه در ميان ما شيعه فوق العاده احترام دارد ، بعد از
خديجه مجللترين زن پيغمبر است . در ميان اهل تسنن هم خيلی محترم است .
از نظر آنها بعد از خديجه و عايشه ، ام سلمه است .

زنهای پيغمبر است می‏آيد خدمت حضرت و می‏گويد يا رسول الله ! آيا من هم‏
جزء اهل البيت شمرده می‏شوم يا نه ؟ می‏فرمايد تو به خير هستی ولی جزء
اينها نيستی . [ مدارك ] اين [ مطلب ] هم يكی و دو تا نيست ، عرض‏
كردم در روايات اهل تسنن زياد است .
همين آيه را می‏بينيم كه در لابلای آيات ديگری است و قبل و بعدش همه‏
درباره زنهای پيغمبر است . قبلش اينست : « يا نساء النبی لستن كاحد من‏
النساء ( 1 ) »ای زنان پيغمبر ! شما با زنان ديگر فرق داريد ( البته‏
نمی‏خواهد بگويد امتياز داريد ) ، گناه شما دو برابر است زيرا اگر گناهی‏
بكنيد اولا آن گناه را مرتكب شده‏ايد و ثانيا هتك حيثيت شوهرتان را
كرده‏ايد ، دو گناه است . كار خير شما هم دو برابر اجر دارد چون هر كار
خير شما دو كار است ، همچنانكه اينكه می‏گويند ثواب كار خير سادات و
گناه كار شرشان مضاعف است نه از باب اينست كه مثلا يك گناه درباره‏
اينها با ديگران فرق دارد بلكه بدين جهت است كه يك گناه آنها می‏شود دو
گناه . به عنوان مثال اگر يك سيد العياذ بالله مشروب بخورد ، غير از
اينكه شراب خورده يك كار ديگر هم كرده و آن اينست كه چون منسوب به‏
پيغمبر و ذريه پيغمبر است ، هتكی هم از پيغمبر كرده است . كسی كه‏
می‏بيند فرزند پيغمبر اينطور علنی بر ضد پيغمبر عمل می‏كند ، در روح او اثر
خاصی پيدا می‏شود .
در اين آيات ضميرها همه مؤنث است : « لستن كاحد من النساء ان اتقيتن‏
غ . معلوم است كه مخاطب ، زنهای پيغمبرند . بعد از دو سه آيه يكمرتبه‏
ضمير مذكر می‏شود و به همين آيه می‏رسيم : « انما »
پاورقی :
1 - سوره احزاب آيه . 32

« يريد الله ليذهب عنكم ( نه عنكن ) الرجس اهل البيت و يطهركم تطهيرا
. بعد دو مرتبه ضمير مؤنث می‏شود . قرآن هيچ كاری را به گزاف نمی‏كند .
اولا در اينجا كلمه اهل البيت آورده و قبلا همه‏اش نساء النبی است : يا
نساء النبی . يعنی عنوان نساء النبی تبديل شد به عنوان اهل البيت پيغمبر
. و ثانيا ضمير مؤنث تبديل شد به ضمير مذكر . [ اينها ] گزاف و
لغونيست ، لابد چيز ديگری است ، مطلب ديگری می‏خواهد بگويد غير از آنچه‏
كه در آيات پيش بوده است . آيات قبل و بعد از اين آيه ، همه تكليف و
تهديد و خوف و رجا و امر است راجع به زنان پيغمبر : « و قرن فی بيوتكن‏
و لا تبرجن تبرج الجاهلية » در خانه‏های خودتان بمانيد و مانند زمان‏
جاهليت تظاهر به زينت نكنيد . همه‏اش امر است و دستور و تهديد ، و
ضمنا خوف و رجا كه اگر كار خوب بكنيد چنين می‏شود و اگر كار بد بكنيد
چنان می‏شود .
اين آيه [ يعنی آيه تطهير ] بالاتر از مدح است ، می‏خواهد مسئله تنزيه‏
آنها از گناه و معصيت را بگويد . مفاد اين آيه غير از مفاد آيات ما قبل‏
و ما بعد آن است . در اينجا مخاطب اهل البيت است و در آنجا نساء
النبی . در اينجا ضمير مذكر است و در آنجا مؤنث . ولی همين آيه‏ای كه‏
مفاد آن اينهمه با ما قبل و ما بعدش مختلف است ، در وسط آن آيات‏
گنجانده شده ، مثل كسی كه در بين صحبتش مطلب ديگری را می‏گويد و بعد
رشته سخنش را ادامه می‏دهد . اينست كه در روايات ما ائمه عليهم السلام‏
خيلی تأكيد دارند كه آيات قرآن ممكن است ابتدايش در يك مطلب باشد ،
وسطش در مطلب ديگر و آخرش در يك مطلب سوم . اينكه در مسئله تفسير
قرآن اينقدر اهميت قائل شده‏اند برای همين است .

نه تنها روايت و ائمه ما گفته‏اند كه " « انما يريد الله ليذهب عنكم‏
الرجس ». . ) . ) با ما قبل و ما بعدش فرق دارد و مخاطب و مضمونش‏
غير از آنهاست و مربوط به همانهايی است كه آن داستان در ارتباط با
آنهاست ، بلكه اهل تسنن نيز همه ، اين مطلب را روايت كرده‏اند .

نمونه ديگر : آيه اليوم اكملت . . .

در آيه اليوم اكملت لكم دينكم هم می‏بينيم عين همين مطلب هست و بلكه‏
در مورد اين آيه عجيبتر است . قبل از اين آيه همه‏اش صحبت از يك مسائل‏
خيلی فرعی و عادی است : « احلت لكم بهيمة الانعام » ( 1 ) گوشت چار
پايان بر شما حرام است و تذكيه چنين بكنيد و اگر مردار باشد حرام است و
آنهايی را كه خفه می‏كنيد ( « منحنقه ») حرام است و آنهايی كه با شاخ‏
زدن به يكديگر كشته می‏شوند گوشتشان حرام است و . . . يكدفعه می‏گويد :
« اليوم يئس الذين كفروا من دينكم فلا تخشوهم و اخشون اليوم اكملت لكم‏
دينكم و اتممت عليكم نعمتی و رضيت لكم الاسلام دينا ». بعد دوباره می‏رود
دنبال همان مسائلی كه قبلا می‏گفت . اساسا اين جمله‏ها به ما قبل و ما
بعدش نمی‏خورد يعنی نشان می‏دهد كه اين ، مطلبی است كه در وسط و شكم‏
مطلب ديگری گنجانده شده و از آن رد شده‏اند . آيه‏ای هم كه امروز می‏خواهيم‏
بگوئيم عين همين سرنوشت را دارد . يعنی آيه‏ای است در وسط آيات ديگر كه‏
اگر آنرا برداريم ، رابطه آنها هيچ با همديگر قطع نمی‏شود كما اينكه اگر
« اليوم اكملت ». . . را از وسط آن آيات برداريم ، رابطه ما قبل و ما
بعدش هيچ قطع نمی‏شود . آيه‏ای است در وسط آيات ديگر به طوری كه نمی‏شود
گفت دنباله ما
پاورقی :
1 - سوره مائده ، آيه . 1

قبل يا مقدمه مابعد است بلكه مطلب ديگری است . در اينجا نيز قرائن خود
آيه و نقلهای شيعه و سنی همه از همين مطلب حكايت می‏كنند ، ولی اين آيه‏
را نيز قرآن در وسط مطالبی قرار داده كه به آنها مربوط نيست . حال رمز
اين كار چيست ؟ اين ، بايد يك رمزی داشته باشد .

رمز اين مسئله

رمزی كه برای اين كار هست ، هم از اشاره خود آيه قرآن استفاده می‏شود و
هم در روايات ائمه ما به همين مطلب اشاره شده است و آن اينست كه در
ميان تمام دستورات اسلامی هيچ دستوری نبوده است مثل مسئله خاندان پيغمبر
و امامت اميرالمؤمنين و خصوصيت خاندان پيغمبر كه اينهمه كم شانس اجرا
داشته باشد به اين معنا كه به دليل تعصباتی كه در عمق روح مردم عرب وجود
داشت ، آمادگی بسيار بسيار كمی برای اين مطلب به چشم می‏خورد . با اينكه‏
به پيغمبر اكرم راجع به اميرالمؤمنين دستور می‏رسيد ، حضرت هميشه اين بيم‏
و نگرانی را داشت كه اگر بگويد ، منافقينی كه قرآن پيوسته از آنها نام‏
می‏برد می‏گويند ببينيد ! ( به اصطلاح معروف ) دارد برای خانواده خودش نان‏
می‏پزد . در صورتی كه رسم و شيوه پيغمبر ( ص ) در زندگی اين بود كه در
هيچ موردی برای خودش اختصاص قائل نمی‏شد و اخلاقش اين بود و دستور اسلام‏
هم همين بود كه فوق العاده اجتناب داشت از اينكه ميان خودش و ديگران‏
امتياز قائل بشود و همين جهت عامل بسيار بزرگی بود برای موفقيت پيغمبر
اكرم .
اين مسئله [ يعنی ابلاغ اينكه جانشين من علی ( ع ) است ] امر و دستور
خدا بود اما پيغمبر ( ص ) می‏دانست كه اگر آنرا بيان بكند عده‏ای ضعيف‏
الايمان كه هميشه بوده‏اند خواهند گفت ببينيد ! دارد

برای خودش امتياز درست می‏كند . در آيه اليوم اكملت لكم دينكم ديديم كه‏
قبلش اين بود : « اليوم يئس الذين كفروا من دينكم فلا تخشوهم و اخشون
می‏گويد ديگر كافران اميدی به اين دين ندارند يعنی آنها ديگر از اينكه از
آن راهی كه بر عليه اسلام مبارزه می‏كردند بتوانند بر اين دين پيروز شوند
مأيوسند ، فهميدند كه ديگر كارشان پيش نمی‏رود . « فلا تخشوهم »ديگر از
ناحيه كافران نگرانی نداشته باشيد . « و اخشون »ولی از من بيم داشته‏
باشيد ، كه عرض كردم مقصود اينست كه بيم داشته باشيد زيرا اگر در
داخلتان خراب بشويد ، به حكم سنتی كه من دارم كه هر قومی چنانچه [ در
جهت فساد ] تغيير بكند من هم نعمت خويش را از آنها سلب می‏كنم ، [
نعمت اسلام را از شما سلب می‏نمايم . ] در اينجا " و اخشون " كنايه‏
است از اينكه از خودتان بترسيد ، از من بترسيد از باب اينكه از خودتان‏
بترسيد يعنی بيم از داخل است ، ديگر از خارج بيمی نيست . از طرفی هم‏
می‏دانيم كه اين آيه در سوره مائده است و سوره مائده آخرين سوره‏ای است‏
كه بر پيغمبر نازل شده يعنی اين آيه در همان دو سه ماه آخر عمر پيغمبر در
وقتی كه اسلام قدرتش بسط يافته بود نازل گرديده است .
در آيه‏ای كه قبلا عرض كردم نيز همين مطلب را كه از داخله مسلمين بيم‏
هست ولی از خارج بيم نيست می‏بينيم . می‏گويد : « يا ايها الرسول بلغ ما
انزل اليك من ربك و ان لم تفعل فما بلغت رسالته و الله يعصمك من‏
الناس »اصلا ما غير از اين آيه ، ديگر آيه‏ای در قرآن نداريم كه بخواهد
پيغمبر را [ به انجام كاری ] تشويق كند . مثل اينست كه شما می‏خواهيد كسی‏
را به كاری تشويق كنيد ، او يك قدم جلو می‏گذارد و يك قدم عقب ، بيم‏
دارد .

در اين آيه پيغمبر را دعوت می‏كند كه ابلاغ كن ، از يك طرف تهديدش‏
می‏كند و از طرف ديگر تشويق می‏نمايد يعنی تسليش می‏دهد . تهديدش می‏كند
كه اگر اين موضوع ابلاغ نشود ، تمام رسالت تو بيهوده است و تسليش می‏دهد
كه نترس ! خدا تو را از اين مردم نگهداری می‏كند : « و الله يعصمك من‏
الناس ». در آيه : « اليوم يئس الذين كفروا من دينكم فلا تخشوهم
فرمود ديگر از كافران نترسيد . مسلما پيغمبر ( ص ) در درجه اول نبايد از
كافران بترسد ولی آيه : « يا ايها الرسول ». . . نشان می‏دهد كه پيغمبر
نگرانی دارد . پس اين نگرانی از داخل مسلمين است . حالا من كار ندارم كه‏
آنهايی كه از داخل مسلمين [ پذيرای اين موضوع يعنی جانشينی علی ( ع )
نبودند ] كافر باطنی بودند يا نبودند ، بالاخره اين موضوع به گونه‏ای بود
كه آمادگی آنرا نداشتند و حاضر به پذيرش آن نبودند .

شواهد تاريخی

اتفاقا جريانهای تاريخی هم همين را حكايت می‏كند يعنی جامعه شناسی‏
مسلمين را همينطور نشان می‏دهد . لهذا عمر گفت : ما كه علی را به خلافت‏
انتخاب نكرديم ، حيطه علی الاسلام بود يعنی برای اسلام احتياط كرديم ، زير
بارش نمی‏رفتند ، قبول نمی‏كردند . يا در جای ديگر كه با ابن عباس صحبت‏
می‏كرد به او گفت : قريش اين كار را صحيح نمی‏ديد كه امامت در همان‏
خاندانی باشد كه نبوت هم در همان خاندان بوده . يعنی گفت نبوت كه در
خاندان بنی‏هاشم پيدا شد طبعا برای بنی‏هاشم ا متياز شد . قريش حساب كرد
كه اگر خلافت هم در اين خاندان باشد همه امتيازات از آن بنی‏هاشم می‏شود .
از اين جهت بود كه قريش نسبت به اين مطلب كراهت داشت ابن عباس هم‏
جوابهای خيلی پخته‏ای به او داد . آياتی را از

قرآن در اين زمينه خواند كه جوابهای بسيار پخته‏ای است .
بنابر اين در جامعه مسلمين يك وضعی بوده است كه به عبارتها و زبانهای‏
مختلف بيان شده است . قرآن به آن صورت می‏گويد ، عمر همان را به بيان و
صورت ديگری می‏گويد . يا مثلا می‏گفتند علی ( ع ) از باب اينكه در جنگهای‏
اسلامی خيلی از افراد و سران عرب را كشته است و مردم عرب هم مردم كينه‏
جويی هستند و بعد از آنكه مسلمان شدند نيز كينه پدر كشی و برادر كشی آنها
نسبت به علی محفوظ بود ، [ برای خلافت مناسب نيست . ] عده‏ای از اهل‏
تسنن هم می‏خواهند همينها را عذر درست كنند ، می‏گويند درست است كه‏
افضليت و مقام و ارجحيت علی ( ع ) روشن بود ولی اين جهت هم بود كه‏
خيلی دشمندار بود .
بنابر اين يك نوع نگرانی در زمان پيغمبر وجود داشته است برای تمرد از
اين يك دستور . شايد سر اينكه قرآن اين آيات را با قرائن و دلائل ذكر
كرده اينست كه هر آدم بی‏غرضی مطلب را بفهمد ولی نخواسته مطلب را به‏
صورتی در آورد كه آنهايی كه می‏خواهند تمرد بكنند ، تمردشان به صورت تمرد
در مقابل قرآن و اسلام در آيد . كانه می‏خواهد بگويد : آنها كه به هر حال‏
تمرد می‏كنند پس تمردشان به شكلی در نيايد كه به معنی طرد قرآن در كمال‏
صراحت باشد ، اقلا يك پرده‏ای بتوانند برايش درست كنند . اينست كه ما
می‏بينيم آيه تطهير را در وسط آن آيات قرار می‏دهد ولی هر آدم فهيم و عاقل‏
و مدبر و متدبری می‏فهمد كه اين ، چيز ديگری است . آيه : « اليوم اكملت‏
غ را آنطور قرار می‏دهد و آيه : « يا ايها الرسول بلغ ما انزل اليك من‏
ربك »را اينطور .

آيه انما وليكم الله . . .

آيات ديگر در اين زمينه نيز به گونه‏ای هستند كه فكر و انديشه را بر

می‏انگيزد ب رای اينكه انسان بفهمد كه در اينجا چيزی هست ، و بعد هم به‏

كمك نقلهای متواتر قضيه ثابت می‏شود . مثل آيه : « انما و ليكم الله و

رسوله و الذين آمنوا الذين يقيمون الصلوش و يؤتون الزكوش و هم راكعون »(

1 ) تعبير عجيبی است : ولی امر شما خداست و پيغمبر و آنها كه نماز را

به پا می‏دارند و در حال ركوع زكات می‏دهند . زكات دادن در حال ركوع يك‏

كار عمومی نيست كه بشود آنرا به صورت يك اصل كلی ذكر كرد بلكه اين‏

مطلب نشان می‏دهد كه اشاره به يك واقعه معين است . هم تصريح نكرده است‏

تصريحی كه تمرد از آن نزد دوست و دشمن تمرد از قرآن شمرده شود ، و هم‏

تفصيح كرده است يعنی طوری بيان نموده كه هر آدم بی غرضی می‏فهمد كه در

اينجا يك چيزی هست و اشاره به يك قضيه‏ای است . " « الذين يؤتون‏

الزكوش و هم راكعون »در حال ركوع زكات می‏دهند " يك امر معمولی نيست‏

، يك قضيه استثنايی است كه اتفاقا رخ می‏دهد . اين قضيه چه بوده است ؟

می‏بينيم همه اعم از شيعه و سنی گفته‏اند كه اين آيه درباره علی بن‏

ابيطالب است .

سخن عرفا

آيات ديگری نيز هست كه تدبر عميق مطلب را روشن می‏كند . اينست كه‏
عرفا از قديم سخنی گفته‏اند و البته اين سخن در خود شيعه هست و عرفا آنرا
خوب بيان كرده‏اند . می‏گويند مسئله امامت و ولايت باطن شريعت است .
يعنی كسی به اين مطلب می‏رسد كه اندكی از قشر عبور كرده باشد و به‏
مغزولب پی برده
پاورقی :
1 - سوره مائده آيه . 55

باشد ، و اساسا مسئله امامت و ولايت در اسلام يك مسئله لبی بوده يعنی‏

مسلمين هم هست . اهل تسنن می‏گويند امامت يعنی حكومت ، و امام يعنی‏
همان حاكم ميان مسلمين ، فردی از افراد مسلمين كه بايد او را برای حكومت‏
انتخاب كنند . آنها بيش از حكومت بالا نرفتند . ولی امامت در شيعه‏
مسئله‏ای است تالی تلو نبوت و بلكه از بعضی از درجات نبوت بالاتر است‏
يعنی انبيای اولوالعزم آنهايی هستند كه امام هم می‏باشند . خيلی از انبياء
اصلا امام نبوده‏اند . انبيای اولوالعزم در آخر كار به امامت رسيده‏اند .
غرض اينكه وقتی چنين حقيقتی را قبول كرديم ، همانطور كه تا پيغمبر
هست صحبت اين نيست كه چه كسی حاكم باشد زيرا او يك جنبه فوق بشری‏
دارد ، تا امام هست نيز صحبت كس ديگری برای حكومت مطرح نيست . وقتی‏
او نيست ( حالا يا اصلا بگوئيم موجود نيست و يا بگوئيم مثل عصر ما غايب‏
است ) آنگاه صحبت حكومت به ميان می‏آيد كه حاكم كيست . ما نبايد مسئله‏
امامت را با مسئله حكومت مخلوط بكنيم و بعد بگوئيم اهل تسنن چه می‏گويند
و ما چه می‏گوئيم . اين ، مسئله ديگری است . در شيعه امامت پديده و
مفهومی است درست نظير نبوت آنهم عاليترين درجات نبوت . بنابراين ما
شيعه قائل به امامت هستيم و آنها اصلا قائل نيستند نه اينكه قائل هستند و
برای امام شرايط ديگری قائلند .

امامت در ذريه ابراهيم ( ع )

آيه‏ای كه می‏خواهم بخوانم ، راجع به مفهوم امامت به همين معنی است كه‏
شيعيان می‏گويند . شيعه می‏گويد از اين آيه استفاده می‏شود كه يك حقيقت‏
ديگری وجود دارد به نام امامت كه نه فقط بعد از پيغمبر اسلام بلكه از
زمانی كه پيامبران ظهور كردند وجود داشته است و اين حقيقت در ذريه‏
ابراهيم باقی است الی يوم

القيامة . آن آيه در سوره بقره است : « و اذا ابتلی ابراهيم ربه بكلمات‏
فاتمهن قال انی جاعلك للناس اماما قال و من ذريتی قال لا ينال عهدی‏
الظالمين »( 1 ) و آنگاه كه خدا ابراهيم را با فرمانهايی آزمايش كرد و
او اين آزمايشها را به حد كمال و اتمام رساند . . .

ابراهيم ( ع ) در معرض آزمايشها - دستور مهاجرت به حجاز

خود قرآن راجع به آزمايشهای ابراهيم مطالبی ذكر كرده است ، از
مقاومتش در مقابل نمرود و نمروديها كه حاضر شد در آتش برود و به آتشش‏
افكندند ، تا جريانهای ديگری كه بعدها برايش رخ داد . يكی از آنها اين‏
بود كه يك فرمان عجيبی كه اجرای آن جز برای كسی كه در مقابل امر خدا
تعبد مطلق داشته باشد و بی چون و چرا تسليم باشد برای احدی ممكن نيست به‏
او می‏رسد . پير مردی كه اولاد نداشته ، برای اولين بار همسرش هاجر در سن‏
هفتاد هشتاد سالگی می‏زايد . به او دستور می‏رسد كه از شام و سوريه بايد
بروی به منطقه حجاز و در همين محل فعلی مسجد الحرام اين زن و بچه را
بگذاری و خودت هم از آنجا بروی . اين اصلا با هيچ منطقی جز منطق تسليم‏
مطلق و اينكه چون امر خداست ( اين را حس می‏كرده زيرا وحی بوده ) من‏
اطاعت می‏كنم ، جور در نمی‏آيد . « ربنا انی اسكنت من ذريتی بواد غير ذی‏
زرع عند بيتك المحرم ربنا ليقيموا الصلوش » . ( 2 ) البته او خودش به‏
وحی الهی می‏داند كه نهايت امر چيست ولی از عهده امتحان به خوبی بر آمد.
پاورقی :
1 - سوره بقره آيه . 124
2 - سوره ابراهيم ، آيه . 37

ابراهيم ( ع ) به نص قرآن ، در پيری خداوند به او فرزند داد .
پاورقی :
1 - سوره صافات آيات 102 و . 103
2 - سوره صافات آيه . 104

نص قرآن است كه وقتی فرشتگان آمدند و به او خبر دادند كه خداوند به تو
فرزند خواهد داد ، زنش گفت : « / ألد و انا عجوز و هذا بعلی شيخا » من‏
پير زن بزايم با اين شوهر پير مردم ؟ ! ( يك آقا شيخ مهدی بود مازندرانی‏
به شوخی می‏گفت بيشتر روی « هذا بعلی شيخا »تكيه داشت ) « اتعجبين من‏
امر الله و بركاته عليكم اهل البيت »( 1 ) فرشتگان به او گفتند نه ،
رحمت خدا و بركات اوست بر شما اهل بيت . بنابراين خداوند به ابراهيم‏
در پيری فرزند داده است . پس تا جوان بود بچه نداشت . او هنگامی‏
فرزنددار شد كه پيغمبر شده بود چون آيات قرآن درباره ابراهيم ( ع ) كه‏
خيلی زياد است نشان می‏دهد كه ابراهيم پس از سالها كه پيغمبر بود در
اواخر عمر و در سنين هفتاد هشتاد سالگی خداوند به او فرزند می‏دهد و ده‏
بيست سال بعد از آن هم زنده بوده است تا وقتی كه اسحاق و اسماعيل هر دو
بزرگ می‏شوند و اسماعيل آنقدر بزرگ می‏شود كه با كمك ابراهيم ( ع ) خانه‏
كعبه را می‏سازند .
آيه : « و اذا ابتلی ابراهيم ربه بكلمات فاتمهن قال انی جاعلك للناس‏
اماما قال و من ذريتی قال لا ينال عهدی الظالمين »( 2 ) . می‏گويد خدا
ابراهيم را مورد آزمايشها قرار داد و او آن آزمايشها را به نهايت و
اكمال رساند . آنگاه خدا به او گفت من تو را امام قرار می‏دهم . ابراهيم‏
گفت آيا از ذريه من هم ؟ جواب دادند كه ستمگرانشان نه . اين آيات‏
مربوط به چه زمانی است ؟ آيا مربوط به اوايل عمر ابراهيم است ؟ مسلما
مربوط به دوره قبل از نبوت نيست چون صحبت وحی است . مربوط به دوران‏
نبوت است . آيا اوايل دوره نبوت است ؟ نه ،
پاورقی :
1 - سوره هود آيات 72 و . 73
2 - سوره بقره آيه . 124

اواخر است به دو دليل ، يكی اينكه می‏گويد بعد از آزمايشها بود .
آزمايشهای ابراهيم همه در طول دوره نبوت بوده و مهمترين آنها در اواخر
عمر ابراهيم بوده است . و ديگر آنكه در همين آيه صحبت از ذريه اوست .
از اينكه گفته است : « و من ذريتی »معلوم می‏شود كه بچه داشته است .
اين آيه به ابراهيم رسول نبی تازه در آخر عمر می‏گويد ما می‏خواهيم به تو
يك شأن ديگر و يك منصب عليحده بدهيم : « انی جاعلك اللناس اماما ».
معلوم می‏شود كه ابراهيم پيغمبر بوده است ، رسول بوده است ، اين مراحل‏
را طی كرده بوده است ولی يك مرحله ديگر بوده كه هنوز ابراهيم به آن‏
نرسيده بوده است ، و نرسيد مگر بعد از پايان دادن تمام آزمايشها . آيا
اين نشان نمی‏دهد كه در منطق قرآن يك حقيقت ديگری هست كه نامش امامت‏
است ؟ حال معنای امامت چيست ؟

امامت عهد خداست

امامت يعنی انسانی در حدی قرار بگيرد كه به اصطلاح يك انسان كامل باشد
كه اين انسان كامل به تمام وجودش می‏تواند پيشوای ديگران باشد . ابراهيم‏
فورا به ياد ذريه و نسلش می‏افتد : خدايا و از ذريه من چطور ؟ از نسل من‏
چطور ؟ جواب می‏دهند : « لا ينال عهدی الظالمين ». در اينجا مسئله امامت‏
عهد خدا ناميده شده است . اينست كه شيعه می‏گويند امامتی كه ما می‏گوئيم‏
، با خداست و لهذا قرآن هم می‏گويد : " عهدی " يعنی عهد من است نه عهد
مردم . ما وقتی كه بدانيم امامت غير از مسئله حكومت است ديگر تعجب‏
نمی‏كنيم كه بگوئيم با خداست . می‏گويند حكومت با خداست يا با مردم ؟
اين حكومتی كه ما می‏گوئيم غير از امامت

است . امامت عهد من است و عهد من به ستمگران فرزندان تو نمی‏رسد . نه‏
گفت " نه " به طور كلی ، و نه گفت " آری " به طور كلی . چون اينطور
تفكيك كرد و ستمگرانشان را كنار گذاشت ، پس غير ستمگران باقی مانند و
اين آيه نشان می‏دهد كه در نسل ابراهيم امامت اجمالا وجود دارد .

آيه ديگر

آيه ديگر قرآن در اين زمينه : « و جعلها كلمة باقية فی عقبه »( 1 )

نيز درباره ابراهيم است . می‏فرمايد خداوند اين را [ يعنی امامت را ] به‏

صورت يك حقيقت باقی در نسل ابراهيم باقی گذاشت .

مقصود از ظالم چيست ؟

آنوقت مسئله ظالمين پيش می‏آيد . ائمه عليهم السلام هميشه به اين آيه‏
ظالمين استدلال كرده‏اند . مقصود از ظالم چيست ؟ از نظر قرآن هر كسی كه به‏
نفس خود يا به غير ظلم كند ظالم است . در عرف مردم هميشه ما ظالم به‏
غير و كسی را كه به حقوق مردم تجاوز می‏كند می‏گوئيم " ظالم " ولی "
ظالم " در قرآن اعم است از كسی كه به غير تجاوز كند يا به خود . كسی كه‏
به غير تجاوز كند باز به خود ظلم كرده است . در قرآن آيات زيادی است‏
در شرح ظلم به نفس .
علامه طباطبائی از يكی از اساتيدشان نقل می‏كنند كه در ارتباط با سؤالی‏
كه ابراهيم ( ع ) درباره فرزندانش كرد ، نسل ابراهيم ، ذريه ابراهيم از
نظر بد بودن و خوب بودن اينطور تفسير می‏شود : يكی اينكه فرض كنيم كه‏
افرادی بودند كه از اول تا آخر عمر هميشه ظالم
پاورقی :
1 - سوره زخرف آيه . 28

بودند . ديگر اينكه فرض كنيم كه در اول عمر ظالم بودند ، در آخر عمر
خوب شدند . سوم آنكه در اول عمر خوب بودند ، بعدها ظالم شدند . و چهارم‏
اينكه هيچوقت ظالم نبودند . می‏گويند محال است كه ابراهيم ( ع ) امامت‏
را با اين شأن بزرگی كه خود او می‏دانست قضيه از چه قرار است كه بعد از
دوران نبوت و رسالت به او می‏گويند چنين منصبی را به تو می‏دهيم ، برای‏
آن بچه‏هايی خواسته باشد كه از اول تا آخر عمرشان ظالم و بد كار بودند .
همچنين محال است كه تقاضای ابراهيم برای آن فرزندانش باشد كه اوايل‏
عمرشان خوب بودند اما اكنون كه می‏خواهند اين منصب را به آنها بدهند ،
بدند . ابراهيم ( ع ) اگر تقاضا كرده باشد برای فرزندان خوبش تقاضا كرده‏
است . خوبها دو قسمند : خوبهايی كه از اول تا آخر عمر هميشه خوب‏
بوده‏اند ، و خوبيهايی كه اول بد بوده‏اند و حالا خوب شده‏اند ، وقتی كه‏
مورد تقاضای ابراهيم مشخص شد كه از ايندو تجاوز نمی‏كند ، پس شامل كسانی‏
می‏شود ك ه اگر چه اكنون ظالم و ستمگر نيستند ولی در گذشته آلودگی‏
داشته‏اند و سابقه شان خوب نيست . [ ولی می‏بينيم ] قرآن می‏گويد : « لا
ينال عهدی الظالمين »آنها كه سابقه ظلم دارند ، نه . عهد من به ستمكاران‏
نمی‏رسد . مسلما آنكه بالفعل ظالم است كه يا هميشه ظالم بوده و يا قبلا
نبوده و بالفعل ظالم است ، مورد تقاضا نيست . بنابر اين قرآن نفی می‏كند
كه امامت به كسی برسد كه سابقه‏اش بد است .
اينست كه شيعه بر اين اساس استدلال می‏كنند كه امكان ندارد امامت به‏
كسانی برسد كه دورانی از عمرشان را مشرك بوده‏اند .
و صلی الله علی محمد و آله الطاهرين

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: